Poszkodowany w wypadku jako oskarżyciel posiłkowy w postępowaniu karnym

Pałac Sprawiedliwości w Monachium

Zgodnie z art. 53 Kodeksu postępowania karnego w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.

Kim jest "strona" postępowania? kto to jest "oskarżyciel posiłkowy" i czy warto nim zostać? Na te i inne pytania odpowiem w dzisiejszym wpisie.

"Strona" oznacza tyle co uczestnik postępowania, któremu przysługują określone prawa i obowiązki. Strona może brać aktywny udział w postępowaniu i mieć na nie realny wpływ. Stroną w postępowaniu przygotowawczym (śledztwo/dochodzenie) jest podejrzany i pokrzywdzony (poszkodowany), na etapie sądowym - oskarżyciel (prokurator) oraz oskarżony. Stroną  na żadnym etapie postępowania karnego nie jest już np. świadek lub biegły sądowy. Osoba pokrzywdzona przestępstwem pozostaje stroną na etapie śledztwa lub dochodzenia, a przestaje nią być w momencie kiedy sprawa z prokuratury przenosi się do sądu (gdy prokurator przesyła do sądu akt oskarżenia). Rola pokrzywdzonego sprowadza się wówczas w zasadzie do roli świadka i obserwatora postępowania, a nie jego aktywnego uczestnika.

Aby utrzymać status strony niezbędne jest w tym celu złożenie oświadczenia o tym, iż pokrzywdzony będzie działał  na dalszym etapie postępowania w charakterze "oskarżyciela posiłkowego". Dzięki temu zachowa on takie uprawnienia, które posiadał wcześniej m.in: możliwość przeglądania i wykonywania kopii akt postępowania, aktywnego uczestniczenia w czynnościach procesowych, czy też zaskarżania orzeczeń. Oskarżyciel posiłkowy mówiąc kolokwialnie "gra z prokuratorem do jednej bramki" (obu zależy na tym aby sprawca przestępstwa został pociągnięty do odpowiedzialności), ale przede wszystkim dba o swój interes i własne poczucie sprawiedliwości.

Dlaczego złożenie oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego jest tak istotne? Osoba pokrzywdzona, która nie złoży takiego oświadczenia nie będzie mogła zapoznać się z aktami sprawy (chyba, ze uzyska na to zgodę prezesa sądu), nie będzie mogła zadawać pytań świadkom w trakcie przesłuchań na rozprawie, nie będzie mogła składać wniosków dowodowych, nie będzie mogła wnosić zastrzeżeń do opinii sporządzonej przez biegłego z zakresu ruchu drogowego i rekonstrukcji wypadków, a co najważniejsze nie będzie  posiadała prawa do zaskarżenia niekorzystnego dla siebie wyroku, gdy np. sąd uniewinni sprawcę przestępstwa, wymierzy mu zbyt łagodną karę lub przyzna pokrzywdzonemu zbyt niskie zadośćuczynienie. O ile w przypadku uniewinnienia istnieje duża szansa, że taki wyrok zaskarży prokurator o tyle w innych sytuacjach pewnym działań prokuratury już być nie można.

Kiedy należy złożyć oświadczenie o tym, że chcemy stać się oskarżycielem posiłkowym?

Oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego zgodnie z art. 54 § 1 kpk należy złożyć do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej - czyli przed odczytaniem aktu oskarżenia przez prokuratora. Oświadczenie to można złożyć na piśmie przed pierwszą rozprawą lub ustnie do protokołu (pamiętając aby nastąpiło to na początku rozprawy, zanim prokurator przystąpi do odczytywania aktu oskarżenia).

I jeden mały wyjątek. Jeśli sprawa dotyczy wykroczenia (kolizji) wówczas pokrzywdzony składa takie oświadczenie w terminie 7 dni od doręczenia mu zawiadomienia o przesłaniu wniosku o ukaranie. Oczywiście pokrzywdzony powinien zostać o tym pouczony.

Nie ulega wątpliwości, że na wszelki wypadek lepiej jest zachować możliwość aktywnego udziału w postępowaniu karnym jako oskarżyciel posiłkowy, nigdy bowiem do końca nie wiadomo czy dana sprawa - po skierowaniu do sądu aktu oskarżenia - potoczy się po naszej myśli. Będąc pokrzywdzonym warto też zastanowić się nad ustanowieniem dla siebie pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego, który dopilnuje naszych interesów i odciąży nas od dodatkowej pracy. Należy mieć na względzie, że w przypadku skazania sprawcy może on zostać obciążony kosztami ustanowienia takiego pełnomocnika.